Bối cảnh ra đời và ý nghĩa chiến lược
Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh ra đời sau 20 năm đàm phán không ngừng nghỉ, trong bối cảnh ngày càng có nhiều quốc gia và doanh nghiệp nhận thức rõ vai trò của kiểu dáng công nghiệp như một tài sản vô hình có giá trị kinh tế to lớn. Với việc thông qua Hiệp ước này vào tháng 11/2024 tại Riyadh - thủ đô Ả Rập Xê Út - các quốc gia thành viên WIPO đã cùng nhau khép lại một quá trình thương thảo phức tạp, đồng thời mở ra kỷ nguyên mới trong việc hài hòa hóa pháp luật về bảo hộ kiểu dáng công nghiệp.
Ông Daren Tang - Tổng giám đốc WIPO cho biết, sau 20 năm và hai tuần đàm phán, chúng ta đã làm nên lịch sử. Hãy cùng chào đón điều ước quốc tế thứ 28 của WIPO - Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh. Phát biểu này không chỉ ghi nhận nỗ lực ngoại giao đa phương, mà còn nhấn mạnh tầm nhìn toàn cầu trong việc khơi thông rào cản pháp lý, tạo môi trường thuận lợi cho các nhà thiết kế sáng tạo phát triển.
Giá trị thiết thực cho nhà thiết kế và doanh nghiệp
Kiểu dáng công nghiệp đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc tạo nên sự khác biệt sản phẩm, kích thích lựa chọn của người tiêu dùng và góp phần định vị thương hiệu trên thị trường. Tuy nhiên, quá trình bảo hộ kiểu dáng công nghiệp tại các quốc gia vẫn còn phân mảnh, với quy trình thủ tục và yêu cầu pháp lý khác nhau.
Trong thực tế, các nhà thiết kế - đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ - phải đối mặt với khó khăn lớn khi muốn mở rộng bảo hộ kiểu dáng sang thị trường quốc tế. Họ thường phải nộp nhiều đơn ở từng quốc gia, chịu chi phí cao và không thể dự đoán rõ ràng các điều kiện pháp lý. Quyền sở hữu trí tuệ mang tính lãnh thổ càng khiến nỗ lực bảo vệ sáng tạo gặp nhiều trở ngại.
Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh khắc phục phần lớn bất cập này bằng cách tạo ra một khuôn khổ pháp lý chung, cho phép hài hòa hóa quy trình đăng ký, giảm thiểu thủ tục và tăng tính minh bạch trong các yêu cầu pháp lý. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với các nhà thiết kế cá nhân, doanh nghiệp nhỏ và các tổ chức tại các nước đang phát triển.
Những điểm đổi mới nổi bật của Hiệp ước
Một trong những ưu điểm lớn nhất của Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh là khả năng định chuẩn hóa các yếu tố trong quá trình nộp đơn bảo hộ kiểu dáng. Cụ thể, hiệp ước quy định danh mục tối đa các yếu tố bắt buộc cần có trong hồ sơ đăng ký, giúp người nộp đơn biết trước được những gì cần chuẩn bị. Đây là cải cách mang tính thực tiễn, giúp giảm thiểu tình trạng nộp thiếu hoặc bị từ chối hồ sơ không cần thiết.
Ngoài ra, Hiệp ước còn đưa ra một số cải tiến đáng chú ý như:
Linh hoạt về hình thức thể hiện kiểu dáng: Người nộp đơn có thể lựa chọn giữa bản vẽ, ảnh chụp hoặc thậm chí là video - tùy vào sự chấp thuận của cơ quan sở hữu trí tuệ tại quốc gia tiếp nhận.
Nộp nhiều kiểu dáng trong một đơn: Trong một số điều kiện cụ thể, một hồ sơ có thể bao gồm nhiều kiểu dáng, tiết kiệm thời gian và chi phí đăng ký.
Thời gian ân hạn và bảo mật thông tin: Hiệp ước cho phép trì hoãn công bố kiểu dáng ít nhất 6 tháng sau ngày nộp đơn và quy định thời gian ân hạn 12 tháng kể từ lần công bố đầu tiên - một yếu tố “sống còn” trong bảo hộ kiểu dáng, tránh mất quyền do lộ thông tin sớm.
Đơn giản hóa thủ tục gia hạn và khuyến khích triển khai hệ thống đăng ký điện tử, hướng đến môi trường pháp lý hiện đại, tiết kiệm và hiệu quả hơn.
Hiệp ước cũng đưa ra các biện pháp hỗ trợ kỹ thuật và linh hoạt cho người nộp đơn nếu vô tình bỏ lỡ thời hạn - một điểm đặc biệt nhân văn, nhất là với các nhà thiết kế độc lập không có đội ngũ pháp lý hỗ trợ.
Tăng cường bảo vệ văn hóa và tri thức truyền thống
Không chỉ dừng lại ở việc chuẩn hóa pháp luật, Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh còn mở rộng phạm vi bảo hộ để bao gồm tri thức truyền thống và biểu đạt văn hóa bản địa. Cụ thể, các quốc gia có thể yêu cầu người nộp đơn cung cấp thông tin liên quan đến các yếu tố văn hóa truyền thống trong kiểu dáng công nghiệp đăng ký.
Điều khoản này không chỉ góp phần bảo vệ di sản văn hóa khỏi nguy cơ bị chiếm dụng thương mại mà còn khuyến khích các nhà thiết kế khai thác, tôn vinh bản sắc văn hóa địa phương một cách hợp pháp, bền vững và có trách nhiệm.
Để Hiệp ước chính thức có hiệu lực, cần có ít nhất 15 quốc gia ký kết và phê chuẩn. Khi đạt đủ điều kiện, Hiệp ước được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ pháp lý then chốt, hỗ trợ các nước đang phát triển hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu thông qua thiết kế và sáng tạo.
Không chỉ góp phần bảo vệ quyền lợi cho các nhà thiết kế, Hiệp ước còn thúc đẩy môi trường cạnh tranh công bằng, giảm thiểu chi phí giao dịch pháp lý và mở rộng không gian sáng tạo cho mọi thành phần tham gia thị trường.
*
* *
Hiệp ước Luật Kiểu dáng công nghiệp Riyadh là một bước tiến lớn trong hành trình toàn cầu hóa hệ thống bảo hộ kiểu dáng công nghiệp. Với những cải cách thực chất, tư duy hiện đại và sự nhấn mạnh đến giá trị văn hóa - sáng tạo, Hiệp ước không chỉ mang lại lợi ích pháp lý, mà còn đóng vai trò như chất xúc tác cho một thế giới đổi mới, nơi mọi ý tưởng sáng tạo đều có cơ hội được bảo vệ và phát triển một cách công bằng.
Trong bối cảnh nền kinh tế số, thương mại toàn cầu và chuỗi cung ứng ngày càng phụ thuộc vào đổi mới sáng tạo, việc ra đời một khuôn khổ bảo hộ minh bạch, thống nhất và thân thiện với người sáng tạo là một tín hiệu tích cực - không chỉ cho ngành thiết kế, mà còn cho tương lai của sở hữu trí tuệ toàn cầu.
CT